Numer ISBN – czyli unikatowy, międzynarodowy, standardowy numer książki

W świecie wydawniczym numer ISBN (z ang. International Standard Book Number), czyli Międzynarodowy Standardowy Numer Książki jest niczym unikatowy odcisk palca przypisany większości publikacji. Nadawany w Polsce numer ISBN jest niezbędnym narzędziem stosowanym w branży wydawniczej. Z tego artykułu dowiesz się, jaką funkcję spełnia ISBN i jakie ma on znaczenie dla autorów, wydawców oraz czytelników.

Numer ISBN – podstawowe informacje

Odpowiadając, na często zadawane pytanie, co to jest numer ISBN, najogólniej ujmując, można określić go jako unikatowy identyfikator wydawniczy. Ten międzynarodowo ustandaryzowany numer składa się z 13 cyfr podzielonych na pięć sekwencji, z których każda grupa ma swoje specyficzne znaczenie pozwalające na identyfikację danej publikacji.

Warto więc poznać historię i znaczenie numeru ISBN, który w świecie szybkich zmian oraz nowoczesnych technologii, takich jak m.in. druk cyfrowy, system ISBN stanowi stabilny punkt odniesienia w branży wydawniczej

Historia numeru ISBN

System Międzynarodowego Standardowego Numeracji Książek (Standard Book Numbering – SBN) i nadawanie numeru publikacjom zostało wprowadzone w Wielkiej Brytanii w 1966 roku. Wówczas jego główną funkcją było ułatwienie katalogowania i dystrybucji książek. W 1970 roku system ten został przyjęty jako międzynarodowy standard ISO 2108, co znacznie rozszerzyło jego zastosowanie na międzynarodową skalę i obecnie używany jest on już w 150 krajach.

Początkowo numer ISBN był dziesięciocyfrowy, ale z biegiem czasu, aby zwiększyć zakres liczbowy numeracji i dostosować się do rosnącej liczby publikacji, dokonano numerycznego rozszerzenia standardu. Od 2007 roku, po wyczerpaniu puli numerów z prefiksem 978, wprowadzono prefiks 979, co jest zgodne z międzynarodowymi zaleceniami ISO.

Ponadto w kontekście kodów kreskowych EAN-13, przy generowaniu numerów ISBN został zastosowany algorytm numeracji Bookland / ISBN, który ułatwia integrację z systemami sprzedażowymi.

W Polsce system ISBN zaczął funkcjonować w 1979 r., natomiast przejście z 10-cyfrowego formatu na 13-cyfrowy miało miejsce 1 stycznia 2007 r. (zgodnie z aktualizacją międzynarodowej normy ISO 2108). Zmiana ta była widoczna w książkach wydanych w 2006 roku, które były oznaczone numerami w obu formatach. Natomiast od 2007 r. obowiązuje już wyłącznie format 13-cyfrowy.

Warto zaznaczyć, że wcześniejsza popularność stosowania ISBN przez prywatne wydawnictwa w Polsce była przez długi czas powiązana z kwestiami podatkowymi. Dawniej bez numeru ISBN książka traktowana była jak zwykły towar i podlegała wyższej stawce VAT. Zmieniło się to po 1 kwietnia 2019 r., kiedy to wprowadzono nową ustawę, która zrównała stawkę VAT dla książek z numerem ISBN oraz publikacji bez numeru, jednolitą stawkę 5%.

Co oznacza Numer ISBN w książkach

Jak już wspomnieliśmy od 1 stycznia 2007 r., numer ISBN przyjął formę składającą się z 13 cyfr, rozmieszczonych w pięciu grupach oddzielonych od siebie myślnikiem, na przykład: 978-83-01-00000-1. Każda z tych sekwencji numerów ma określone znaczenie:

• I prefiks – w przypadku książek jest to zawsze 978 lub 979;
• II kod kraju – druga grupa cyfr określa kod kraju, w którym dana publikacja została wydana (Polska – 83);
• III prefiks wydawcy – ta sekwencja jest przypisana na stałe do konkretnego wydawcy i pozwala na jego identyfikację. W Polsce liczba cyfr w tej grupie jest zmienna i może wynosić od dwóch do sześciu pozycji;
• IV numer puli wydawcy – nie ma możliwości otrzymania pojedynczego numeru ISBN, w związku z czym czwarta grupa określa wielkość puli numerów ISBN przydzielonych wydawcy. W Polsce wydawca może otrzymać pulę 10, 100, 1000 lub 10 000 numerów;
• V cyfra kontrolna – na końcu numeru ISBN znajduje się cyfra kontrolna, która jest niezbędna do zapewnienia poprawności i unikatowości całego numeru. Cyfra kontrolna jest wynikiem działania matematycznego na poprzednich cyfrach i nie koduje żadnych konkretnych informacji.

Taka niezmienna struktura numeru ISBN pozwala na precyzyjne i jednoznaczne identyfikowanie książek, co zapewnia sprawną dystrybucję, zarządzanie i sprzedaż publikacji na rynku księgarskim.

Jak wygląda procedura przydziału numeru ISBN

Przydział numeru ISBN jest w Polsce procesem dobrowolnym i bezpłatnym. Informacje dotyczące przydzielonych numerów oraz wydawcy są przesyłane do Międzynarodowej Agencji ISBN w Londynie. W Polsce za przydział numerów odpowiedzialny jest Zespół Zadaniowy ds. Znormalizowanych Numerów Wydawnictw ISBN i ISMN, działający przy Bibliotece Narodowej.

Jakie publikacje mogą otrzymać numer ISBN

Do grupy publikacji, którym przydzielany jest numer ISBN, należą m.in.: książki drukowane, audiobooki, publikacje w alfabecie Braille’a, mapy, filmy edukacyjne, publikacje multimedialne, w których głównym elementem jest tekst oraz publikacje w wersji cyfrowej.

Warto zaznaczyć, że w Polsce każda cyfrowa wersja wymaga osobnego numeru ISBN. Oznacza to, że jeśli ta sama książka jest dostępna jako e-book w formatach PDF, EPUB i Kindle, to każda z tych wersji powinna mieć swój unikatowy numer ISBN.

Z kolei numeru ISBN nie nadaje się m.in. zasobom ciągłym, drukom muzycznym, materiałom reklamowym, pocztówkom, nagraniom muzycznym, oprogramowaniu niespełniającym kryteriów edukacyjnych lub instruktażowych.

Jak działają generatory numerów ISBN

Generatory numerów ISBN to narzędzia online służące do przydzielania unikatowych numerów. W Polsce wnioski o nadanie numerów ISBN są przyjmowane wyłącznie drogą elektroniczną przez system e-ISBN, co ułatwia zarządzanie i przyspiesza proces przydzielania numerów.

Wydawcy i autorzy mogą zarejestrować się w serwisie e-ISBN i wnioskować o przydział puli numerów. Po uzupełnieniu wymaganych danych i rejestracji generator przydziela unikatowy numer, który następnie jest rejestrowany w Narodowej Agencji ISBN.

Nadawanie numerów ISBN – Biblioteka Narodowa

Biblioteka Narodowa pełni w Polsce istotną rolę w nadawaniu numerów ISBN, gdyż jest ona Narodową Agencją ISBN odpowiedzialną za ich przydzielanie. Biblioteka Narodowa zajmuje się także wspieraniem wydawców i autorów w procesie wnioskowania o numery ISBN oraz odpowiada na związane z tym pytania.

Dodatkowo Biblioteka Narodowa zbiera i kataloguje informacje dotyczące publikacji i ich wydawców. Ponadto angażuje się też w promocję i edukację dotyczącą znaczenia numeru ISBN w procesie wydawniczym, współpracując również z międzynarodowymi agencjami ISBN.

Rola wyszukiwarki numerów ISBN

Wyszukiwarki numerów ISBN odgrywają znaczącą rolę w identyfikacji publikacji, ułatwiając szybkie odnalezienie konkretnych książek oraz wydawnictw. W związku z tym są one niezwykle cennym narzędziem dla bibliotek i księgarń, gdyż pomagają w zarządzaniu zbiorami i katalogowaniu.

Z kolei dla konsumentów, wyszukiwarki ISBN umożliwiają łatwe porównywanie cen i znajdowanie najlepszych ofert dla poszukiwanej książki. Tak więc wyszukiwarki numerów ISBN ułatwiają dostępność do informacji o publikacjach, wspierając zarówno pracę bibliotekarzy i księgarzy, jak i doświadczenia czytelników i konsumentów.

Numer ISBN – obowiązki wydawcy

Numer ISBN jest nieodłącznym elementem procesu wydawniczego, zapewniającym efektywność, porządek i przejrzystość w dystrybucji książek na rynku. Jednak aby tak było, wydawcy mają obowiązek informowania Biblioteki Narodowej o każdym wykorzystanym numerze ISBN. Jest to ważny aspekt zarządzania systemem ISBN, który pozwala na utrzymanie aktualności i skuteczności tego systemu.

Numer ISBN powinien być wyraźnie wydrukowany w dwóch miejscach: na odwrocie strony tytułowej oraz na zewnętrznej stronie okładki, zazwyczaj na jej dolnej części. Takie umiejscowienie numeru ISBN zapewnia łatwą identyfikację książki zarówno przez pracowników branży wydawniczej, jak i przez czytelników.

Podsumowując, numer ISBN to znacznie więcej niż tylko ciąg cyfr umieszczonych w książkach. Jest to kluczowe narzędzie, które ułatwia identyfikację, dystrybucję i sprzedaż publikacji na całym świecie. Międzynarodowy Standardowy Numer Książki pozwala bowiem na łatwe umieszczanie książek w księgarniach, bibliotekach i w systemach sprzedaży online, ułatwiając dostęp do nich dla czytelników.

W związku z tym numer ISBN jest kluczowym elementem procesu wydawniczego i odgrywa również ważną rolę w poligrafii oraz w branży księgarskiej, zapewniając spójność w produkcji i dystrybucji książek.